Trong thế giới tiền mã hoá, nơi mà giá cả biến động từng giây, không phải ai cũng muốn tham gia vào những cuộc chơi mạo hiểm như trade hoặc đầu tư lướt sóng. Thay vào đó, nhiều nhà đầu tư đang tìm kiếm cách tạo thu nhập thụ động từ chính lượng tài sản mà họ đang nắm giữ và staking trở thành lựa chọn hàng đầu. Với hình thức này, bạn không chỉ “giữ coin” mà còn có thể nhận về phần thưởng đều đặn theo thời gian. Vậy staking là gì? Cùng Tạp chí Coin tìm hiểu nhé!
Staking là gì?
Staking là quá trình bạn khóa một lượng token nhất định vào mạng lưới blockchain để góp phần vận hành và bảo mật hệ thống, đồng thời nhận phần thưởng định kỳ. Hình thức này phổ biến nhất trên các blockchain sử dụng cơ chế Proof of Stake (PoS) hoặc các biến thể như Delegated PoS (DPoS), Liquid PoS (LPoS)…
Nếu coi blockchain là một ngân hàng phi tập trung, thì staking giống như việc bạn gửi tiền tiết kiệm và nhận lãi suất. Tuy nhiên, thay vì gửi tiền pháp định, bạn stake tài sản số như ETH, SOL, ADA,… để nhận phần thưởng dưới dạng token gốc.
Cách hoạt động của staking
- Lựa chọn coin và nền tảng staking
Để bắt đầu staking, người dùng cần chọn loại coin hỗ trợ cơ chế đồng thuận Proof of Stake (PoS) như ETH, ADA, SOL… Sau đó, có thể staking qua ví cá nhân, sàn giao dịch (như Binance, Coinbase) hoặc các giao thức DeFi như Lido, Rocket Pool. Việc lựa chọn đúng nền tảng ảnh hưởng đến mức lợi nhuận và độ an toàn khi staking.
- Tham gia staking và xác thực mạng lưới
Người dùng có thể trở thành validator nếu đủ điều kiện kỹ thuật, hoặc đơn giản hơn là delegator – ủy quyền coin cho validator để nhận thưởng. Coin được khóa trong mạng lưới, giúp xác thực giao dịch, tạo khối và duy trì bảo mật cho blockchain. Quá trình staking diễn ra tự động và phần thưởng được tính theo tỉ lệ đóng góp.
- Nhận phần thưởng và rút coin
Người staking sẽ nhận được phần thưởng định kỳ bằng coin gốc hoặc token khác, tùy nền tảng. Lợi nhuận thường dao động từ 3% đến 15%/năm. Khi muốn dừng staking, người dùng cần thực hiện thao tác un-stake và có thể phải chờ qua thời gian rút, ví dụ như 21 – 28 ngày ở một số mạng lưới.
Xem thêm: Shill là gì? Cách nhận biết và phòng tránh shill
Các mô hình staking chính
- Staking cá nhân (Solo Staking/Staking as Validator)
Đây là hình thức staking nguyên bản nhất, trong đó người dùng trực tiếp vận hành một node xác thực trên mạng lưới blockchain. Để tham gia, bạn cần sở hữu lượng coin tối thiểu, có kiến thức kỹ thuật để thiết lập và duy trì hệ thống ổn định 24/7. Ưu điểm là toàn quyền kiểm soát tài sản và nhận 100% phần thưởng staking. Tuy nhiên, mô hình này tiềm ẩn rủi ro cao như bị “slashing” nếu node hoạt động sai, mất kết nối hoặc gian lận.
- Staking ủy quyền (Delegated Staking)
Đây là mô hình đơn giản và phổ biến nhất, cho phép người dùng staking mà không cần chạy node. Bạn chỉ cần ủy quyền coin của mình cho một validator đáng tin cậy trên mạng lưới (như Cardano, Cosmos, Polkadot…). Ngoài ra, bạn cũng có thể dùng dịch vụ Staking-as-a-Service từ các bên thứ ba như Allnodes, P2P.org, họ sẽ vận hành node thay bạn và chia lại phần thưởng sau khi trừ phí. Mô hình này giúp tiếp cận staking dễ dàng hơn, tuy nhiên người dùng cần đánh giá kỹ uy tín của validator để tránh mất phần thưởng hoặc dính rủi ro bảo mật.
- Staking qua nền tảng trung gian (CEX Staking & Liquid Staking)
CEX staking là dịch vụ staking được tích hợp trên các sàn giao dịch tập trung như Binance, OKX, Coinbase. Người dùng chỉ cần gửi coin vào tài khoản và chọn gói staking phù hợp (có hoặc không kỳ hạn). Mô hình này tiện lợi, không cần kỹ thuật, nhưng người dùng phải chấp nhận rủi ro mất quyền kiểm soát private key.
Trong khi đó, liquid staking là hình thức staking nhưng vẫn giữ được tính thanh khoản. Khi staking, bạn sẽ nhận lại một token đại diện (như stETH từ Lido), có thể sử dụng tiếp trong DeFi để tối ưu lợi nhuận. Tuy nhiên, liquid staking cũng tiềm ẩn rủi ro về biến động giá của token đại diện và phụ thuộc vào smart contract.
- Re-Staking và mô hình mở rộng lợi nhuận
Re-staking là xu hướng staking thế hệ mới, cho phép “tái sử dụng” tài sản đã staking để hỗ trợ thêm các giao thức khác, giúp mở rộng phạm vi bảo mật của blockchain. Ví dụ điển hình là EigenLayer trên Ethereum – người dùng có thể re-stake ETH đã khóa để nhận phần thưởng từ nhiều ứng dụng phụ trợ như oracle, cầu nối, rollup… Re-staking giúp tăng thu nhập nhưng cũng tăng rủi ro, vì người dùng phải đặt niềm tin vào các giao thức mới chưa được kiểm chứng hoàn toàn.
Ưu và nhược điểm của staking
Ưu điểm
- Tạo thu nhập thụ động: Kiếm lãi từ việc nắm giữ coin mà không cần giao dịch liên tục.
- Tiết kiệm chi phí: Không cần phần cứng mạnh hay tiêu tốn điện như mining.
- Góp phần bảo vệ mạng lưới: Giúp duy trì bảo mật và tính phân quyền cho blockchain.
- Đa dạng hình thức: Có thể staking trực tiếp, ủy quyền, qua sàn, liquid staking hoặc re-staking.
- Tối ưu hóa tài sản: Với liquid staking, bạn vừa staking vừa sử dụng tài sản trong DeFi (vay, farming…).
Nhược điểm
- Khóa tài sản: Một số hình thức staking yêu cầu khóa coin trong thời gian dài, làm giảm tính thanh khoản.
- Rủi ro giá giảm: Phần thưởng thường trả bằng coin gốc, nếu giá giảm thì lợi nhuận cũng mất giá.
- Nguy cơ bị slashing: Validator hoặc dịch vụ staking sai phạm có thể khiến bạn bị mất một phần coin.
- Phụ thuộc bên thứ ba: Khi staking qua sàn (CEX) hoặc dịch vụ trung gian, bạn không kiểm soát private key.
- Không phù hợp với người đầu tư ngắn hạn: Do yêu cầu thời gian chờ un-stake và biến động thị trường.
Xem thêm: Pump là gì? Dấu hiệu nhận biết một đợt Pump diễn ra
Những điều cần lưu ý khi tham gia staking
Khi tham gia staking, nhà đầu tư cần đặc biệt lưu ý đến tỷ lệ lạm phát của token. Đây là yếu tố phản ánh tốc độ phát hành token mới so với tổng cung lưu hành. Nếu lượng token mới được tạo ra quá nhanh mà nhu cầu không tăng tương ứng, giá trị token có thể suy giảm dù bạn nhận được phần thưởng staking. Do đó, ngoài lãi suất danh nghĩa, cần đánh giá cả mức độ pha loãng nguồn cung để ước lượng lợi nhuận thực tế.
Ngoài lạm phát, yếu tố thời gian khóa và mở khóa cũng rất quan trọng. Thời gian khóa là giai đoạn token bị “đóng băng”, không thể giao dịch, và bạn thường phải chọn kỳ hạn này ngay từ đầu. Sau khi quyết định dừng staking, bạn còn cần đợi thêm một khoảng thời gian mở khóa để nhận lại tài sản có thể kéo dài từ vài ngày đến vài tuần tùy dự án. Điều này ảnh hưởng lớn đến khả năng thanh khoản, đặc biệt khi thị trường biến động mạnh.
Cuối cùng, nên xem xét lãi suất staking và số token yêu cầu tối thiểu. Mỗi dự án có mức lãi suất khác nhau và thay đổi theo thời gian, nên ưu tiên các nền tảng vừa có tỷ lệ thưởng cạnh tranh, vừa đảm bảo an toàn. Đồng thời, một số mạng yêu cầu lượng token tối thiểu để tham gia staking. Việc hiểu rõ yêu cầu kỹ thuật và kinh tế của từng dự án sẽ giúp bạn tối ưu hiệu quả và giảm thiểu rủi ro khi staking.
TOP 3 dự án staking phổ biến hiện nay
Ethereum (ETH)
Ethereum là dự án staking lớn nhất hiện nay, với tổng giá trị tài sản staking lên tới hàng trăm tỷ USD. Sau bản nâng cấp The Merge vào tháng 9/2022, Ethereum chính thức chuyển từ cơ chế Proof of Work (PoW) sang Proof of Stake (PoS), cho phép người dùng tham gia staking để bảo vệ mạng lưới và nhận phần thưởng. Ai sở hữu ít nhất 32 ETH có thể chạy một node validator riêng. Tuy nhiên, nếu không đủ số lượng hoặc không có kỹ thuật, người dùng có thể staking thông qua các nền tảng như Lido Finance (liquid staking), Rocket Pool hoặc sàn giao dịch lớn như Binance, Coinbase.
Tỷ lệ lợi nhuận dao động khoảng 3.5 – 5%/năm, tuỳ thuộc vào nền tảng và mức độ tham gia của mạng lưới. Với sự phát triển mạnh mẽ của DeFi và Layer 2 trên Ethereum, staking ETH được xem là giải pháp vừa kiếm lời thụ động, vừa hỗ trợ mạng lưới lâu dài.
Cardano (ADA)
Cardano là một trong những blockchain ứng dụng cơ chế Delegated Proof of Stake (DPoS) từ đầu, cho phép người dùng staking ADA mà không cần khoá tài sản, tức là bạn có thể rút coin bất cứ lúc nào. Việc staking diễn ra thông qua việc uỷ quyền ADA cho các stake pool thông qua ví Daedalus, Yoroi, hoặc ví lạnh như Ledger. Người dùng không cần vốn lớn hay kiến thức kỹ thuật phức tạp để bắt đầu.
Tính đến hiện tại, Cardano có hơn 3.000 pool hoạt động, tạo nên mạng lưới phân quyền cao. Lợi nhuận staking ADA dao động quanh mức 4 – 6%/năm, tuỳ thuộc vào hiệu suất của pool và tỷ lệ uỷ quyền. Đây là một trong những mạng lưới staking thân thiện nhất cho người mới và nhà đầu tư dài hạn.
Solana (SOL)
Solana sử dụng cơ chế kết hợp giữa Proof of Stake (PoS) và Proof of History (PoH), giúp mạng lưới đạt tốc độ xử lý giao dịch cực nhanh và chi phí thấp. Staking SOL có thể thực hiện dễ dàng thông qua ví như Phantom, Solflare, hoặc qua nền tảng DeFi như Marinade Finance, Jito. Người dùng có thể ủy quyền SOL cho validator đáng tin cậy và nhận phần thưởng định kỳ. Ngoài ra, Solana cũng hỗ trợ liquid staking, cho phép bạn vừa staking vừa sử dụng tài sản trong DeFi để tạo thêm lợi nhuận.
Lợi nhuận staking SOL trung bình từ 6 – 8%/năm, cao hơn nhiều so với các nền tảng khác. Tuy nhiên, nhà đầu tư cũng cần lưu ý rằng Solana từng gặp một số sự cố về ngừng mạng, nên việc chọn validator uy tín và phân bổ vốn hợp lý là rất quan trọng.
Tìm hiểu thêm các kiến thức cơ bản về tiền điện tử tại đây
Kết luận
Staking là một cách tạo thu nhập thụ động phổ biến trong thế giới crypto, đồng thời giúp duy trì hoạt động cho các mạng lưới blockchain. Tuy nhiên, để staking hiệu quả, người dùng cần hiểu rõ về cơ chế hoạt động, lãi suất, thời gian khóa và các rủi ro tiềm ẩn. Việc lựa chọn đúng mô hình staking và nền tảng uy tín là yếu tố then chốt để tối ưu lợi nhuận và đảm bảo an toàn tài sản. Nếu được áp dụng đúng cách, staking có thể trở thành chiến lược đầu tư bền vững và dài hạn.