IPO là gì? So sánh các hình thức ICO, IEO và IPO

IPO là gì? Đây là câu hỏi thường gặp với những ai mới bước chân vào thế giới đầu tư và tài chính. IPO (Initial Public Offering) – hay phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng – là bước ngoặt quan trọng giúp doanh nghiệp huy động vốn và mở rộng quy mô hoạt động. Bài viết này, Tiền Ảo 24h sẽ giúp bạn hiểu rõ IPO là gì, đồng thời so sánh sự khác biệt giữa IPO, ICO và IEO để bạn có cái nhìn toàn diện hơn trước khi đưa ra quyết định đầu tư.

IPO là gì?

IPO (Initial Public Offering) – hay còn gọi là phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng – là quá trình mà một doanh nghiệp tư nhân chuyển đổi thành công ty đại chúng bằng cách chào bán cổ phiếu lần đầu tiên cho nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán. Nói một cách dễ hiểu, IPO là “cánh cửa” giúp doanh nghiệp mở rộng nguồn vốn bằng cách bán một phần quyền sở hữu cho công chúng. Khi IPO diễn ra, cổ phiếu của công ty sẽ được niêm yết và giao dịch công khai trên sàn chứng khoán, chẳng hạn như HOSE hoặc HNX tại Việt Nam.

Việc thực hiện IPO không chỉ đơn thuần là gọi vốn, mà còn là bước ngoặt quan trọng trong quá trình phát triển của doanh nghiệp. Sau khi IPO thành công, công ty phải tuân thủ các quy định nghiêm ngặt về minh bạch thông tin, báo cáo tài chính, và công bố hoạt động kinh doanh định kỳ.

Thị trường IPO trong Crypto là gì?

Khi nhắc đến IPO (Initial Public Offering), hầu hết mọi người đều nghĩ ngay đến thị trường chứng khoán truyền thống, nơi các doanh nghiệp phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng. Tuy nhiên, trong thế giới crypto (tiền mã hóa), khái niệm “IPO trong crypto” lại được hiểu theo cách mở rộng – thể hiện nỗ lực huy động vốn công khai cho các dự án blockchain.

Nói một cách dễ hiểu, thị trường IPO trong crypto là nơi mà các dự án tiền điện tử phát hành token (mã thông báo) của mình ra công chúng lần đầu tiên, tương tự như cách một công ty bán cổ phiếu trong thị trường truyền thống. Dù mang ý nghĩa giống nhau về huy động vốn và công khai, nhưng hình thức thực hiện và tài sản phát hành hoàn toàn khác biệt.

Xem thêm: IEO là gì? Hướng dẫn tham gia IEO cho người mới bắt đầu

Quy trình diễn ra IPO là gì?

• Chuẩn bị nội bộ và đánh giá năng lực IPO: Trước khi bước vào quá trình IPO, doanh nghiệp cần đánh giá toàn diện tình hình tài chính và cơ cấu tổ chức của mình. Đây là giai đoạn quan trọng giúp xác định công ty đã đủ điều kiện để niêm yết hay chưa. Doanh nghiệp phải kiểm toán báo cáo tài chính ít nhất 2-3 năm, đảm bảo hoạt động minh bạch, ổn định và có chiến lược phát triển rõ ràng.
• Lựa chọn tổ chức tư vấn và bảo lãnh phát hành: Sau khi hoàn thiện bước chuẩn bị nội bộ, doanh nghiệp sẽ hợp tác với các đơn vị tư vấn chuyên nghiệp, bao gồm công ty chứng khoán, kiểm toán, tư vấn pháp lý và ngân hàng đầu tư. Các tổ chức này sẽ hỗ trợ doanh nghiệp trong việc định giá doanh nghiệp, soạn thảo hồ sơ pháp lý và lập kế hoạch phát hành cổ phiếu. Ngoài ra, họ còn đảm nhiệm vai trò bảo lãnh phát hành, tức cam kết mua cổ phiếu chưa được phân phối hết, giúp đợt IPO diễn ra thuận lợi và thành công.
• Nộp hồ sơ và thẩm định pháp lý: Doanh nghiệp và đơn vị tư vấn sẽ cùng nhau chuẩn bị hồ sơ IPO để nộp lên Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN). Hồ sơ bao gồm bản cáo bạch chi tiết, báo cáo tài chính kiểm toán, quyết định của Đại hội cổ đông, và các giấy tờ pháp lý liên quan.  Sau khi tiếp nhận, UBCKNN sẽ thẩm định kỹ lưỡng tính minh bạch và hợp pháp của hồ sơ, yêu cầu bổ sung nếu cần thiết. 

• Định giá cổ phiếu và xác định giá chào bán: Khi hồ sơ được chấp thuận, doanh nghiệp sẽ tiến hành định giá cổ phiếu – bước quan trọng quyết định mức giá chào bán ra công chúng. Việc định giá dựa trên nhiều phương pháp tài chính khác nhau, như chiết khấu dòng tiền (DCF), so sánh với các công ty cùng ngành (P/E, P/B), hoặc dựa trên giá trị tài sản ròng (NAV).
• Chào bán cổ phiếu ra công chúng: Khi mọi thủ tục đã sẵn sàng, doanh nghiệp bắt đầu phát hành cổ phiếu ra công chúng. Việc chào bán có thể được thực hiện thông qua đấu giá, book-building hoặc bán cho cổ đông chiến lược. Trong thời gian này, công ty thường tổ chức các buổi roadshow để giới thiệu về tầm nhìn, tiềm năng tăng trưởng và kế hoạch phát triển, giúp thu hút nhà đầu tư. 
• Niêm yết và giao dịch trên sàn chứng khoán: Sau khi đợt chào bán hoàn tất, doanh nghiệp sẽ niêm yết cổ phiếu trên sàn chứng khoán như HOSE, HNX hoặc UPCoM. Từ đây, cổ phiếu được giao dịch công khai và giá sẽ biến động theo cung – cầu thị trường. Công ty chính thức trở thành doanh nghiệp đại chúng, phải công bố thông tin định kỳ, báo cáo tài chính và minh bạch hoạt động kinh doanh. 

Sự khác biệt giữa ICO, IEO và IPO là gì?

Trong thế giới tài chính và tiền điện tử, ICO (Initial Coin Offering), IEO (Initial Exchange Offering) và IPO (Initial Public Offering) đều là các hình thức huy động vốn công khai. Tuy nhiên, mỗi loại lại có mục đích, cách thức hoạt động và mức độ rủi ro khác nhau.

Hiểu rõ sự khác biệt này giúp nhà đầu tư chọn đúng kênh đầu tư phù hợp với khẩu vị rủi ro của mình.

Ưu và nhược điểm của IPO là gì?

Ưu điểm

• Huy động vốn lớn để mở rộng kinh doanh: IPO cho phép doanh nghiệp bán cổ phiếu cho công chúng và thu về nguồn vốn khổng lồ mà không cần vay nợ. Khoản tiền này có thể được sử dụng để mở rộng sản xuất, đầu tư công nghệ, nghiên cứu sản phẩm mới hoặc trả nợ hiện tại. Đây là lợi thế lớn nhất của IPO so với các hình thức huy động vốn khác.
• Tăng uy tín và thương hiệu doanh nghiệp: Khi một công ty được niêm yết, tên tuổi của họ xuất hiện công khai trên sàn chứng khoán, cùng với các báo cáo tài chính minh bạch. Điều này giúp nâng cao uy tín, tăng niềm tin từ đối tác, khách hàng và nhà đầu tư, đồng thời dễ dàng tiếp cận nguồn vốn quốc tế. IPO giống như một “dấu chứng nhận” rằng doanh nghiệp đã đạt đến mức độ trưởng thành và ổn định nhất định.
• Cải thiện tính thanh khoản cho cổ đông hiện hữu: Trước IPO, cổ phiếu của công ty thường chỉ được nắm giữ bởi một nhóm nhỏ cổ đông (nhà sáng lập, quỹ đầu tư, nhân viên chủ chốt). Khi niêm yết, cổ phiếu có thể được mua bán công khai, giúp cổ đông dễ dàng chuyển nhượng và hiện thực hóa lợi nhuận. Điều này đặc biệt hấp dẫn với các nhà đầu tư mạo hiểm (VC) hoặc quỹ đầu tư giai đoạn sớm.
• Tạo cơ hội thu hút nhân tài: Các công ty niêm yết có thể trả cổ phiếu thưởng (ESOP) cho nhân viên, giúp thu hút và giữ chân nhân sự chất lượng cao. Khi giá cổ phiếu tăng, nhân viên cũng được hưởng lợi, tạo động lực làm việc và gắn bó lâu dài hơn với doanh nghiệp.
• Tăng khả năng tiếp cận thị trường tài chính: Sau khi IPO, doanh nghiệp có thể phát hành thêm cổ phiếu hoặc trái phiếu dễ dàng hơn, nhờ lòng tin từ thị trường và cơ quan quản lý. Điều này mở ra nhiều cơ hội tài chính để công ty tiếp tục phát triển trong tương lai.

Xem thêm: ICO là gì? Lợi ích và thách thức khi tham gia ICO

Nhược điểm

• Chi phí và thủ tục phát hành rất cao: IPO là một quá trình phức tạp, tốn kém và kéo dài. Doanh nghiệp phải trả phí cho các đơn vị tư vấn, kiểm toán, ngân hàng bảo lãnh, pháp lý và truyền thông, đôi khi lên đến hàng chục tỷ đồng. Ngoài ra, việc chuẩn bị hồ sơ, thẩm định và xin phê duyệt có thể mất từ 6 tháng đến 2 năm, tùy quy mô công ty.
• Bị kiểm soát và giám sát chặt chẽ: Sau khi niêm yết, doanh nghiệp phải công bố báo cáo tài chính định kỳ, minh bạch mọi hoạt động và tuân thủ quy định nghiêm ngặt của Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Điều này khiến ban lãnh đạo mất phần nào quyền tự chủ, đồng thời tốn nhiều thời gian và chi phí cho việc quản trị minh bạch.
• Áp lực từ thị trường và cổ đông: Công ty đại chúng luôn phải chịu áp lực từ giá cổ phiếu và kỳ vọng của nhà đầu tư. Ban lãnh đạo có thể phải ưu tiên kết quả ngắn hạn để làm hài lòng cổ đông, thay vì tập trung vào chiến lược dài hạn. Trong một số trường hợp, giá cổ phiếu giảm mạnh có thể ảnh hưởng đến uy tín và tinh thần của nhân viên.
• Nguy cơ bị thâu tóm hoặc mất quyền kiểm soát: Khi cổ phiếu được phát hành rộng rãi, quyền sở hữu của nhà sáng lập có thể bị pha loãng. Nếu các nhà đầu tư lớn mua lượng cổ phiếu chi phối, doanh nghiệp có thể đối mặt với nguy cơ bị thâu tóm hoặc mất quyền kiểm soát chiến lược kinh doanh.
• Tiết lộ thông tin nhạy cảm: Doanh nghiệp niêm yết phải công khai nhiều dữ liệu tài chính, lợi nhuận và kế hoạch kinh doanh. Việc này đôi khi khiến đối thủ cạnh tranh có thể khai thác thông tin để đưa ra chiến lược đối phó, làm giảm lợi thế cạnh tranh của công ty.

2 thương vụ IPO nổi tiếng trên thị trường crypto

Coinbase (COIN) – IPO năm 2021

Coinbase là một trong những sàn giao dịch crypto lớn nhất tại Mỹ. Vào ngày 14/4/2021, Coinbase tiến hành IPO trên sàn Nasdaq dưới mã COIN theo hình thức direct listing thay vì IPO truyền thống. Đây là sự kiện đánh dấu lần đầu tiên một sàn crypto lớn niêm yết công khai, được giới đầu tư đánh giá là “bước ngoặt” cho thị trường crypto. Giá mở cửa là khoảng 381 USD/cổ phiếu, nhưng sau đó dao động, cho thấy sức hút và biến động cao của thị trường crypto.

BlockFi – Dự kiến IPO năm 2025

BlockFi là nền tảng cho vay và tiết kiệm crypto nổi tiếng, đã công bố kế hoạch IPO để niêm yết cổ phiếu trên sàn chứng khoán Mỹ. Mặc dù chưa chính thức diễn ra, thương vụ này được coi là một trong những IPO crypto được kỳ vọng lớn bởi ảnh hưởng của BlockFi trong lĩnh vực tài chính phi tập trung (DeFi). Sự kiện này thu hút sự quan tâm lớn từ nhà đầu tư truyền thống lẫn crypto, vì nó phản ánh bước tiến của các công ty crypto hướng tới thị trường chứng khoán chính thống.

Xem thêm Kiến thức Crypto tại đây 

Kết luận

Tóm lại, IPO là kênh huy động vốn truyền thống giúp các dự án crypto tiếp cận nhà đầu tư chuyên nghiệp và niêm yết trên sàn chứng khoán, mang lại tính minh bạch cao hơn so với ICO và IEO. Trong khi ICO và IEO thường thu hút nhà đầu tư nhỏ lẻ với rủi ro cao hơn, IPO tập trung vào sự an toàn, pháp lý rõ ràng và uy tín lâu dài. Việc hiểu rõ sự khác biệt giữa ba hình thức này sẽ giúp nhà đầu tư lựa chọn chiến lược phù hợp, cân bằng giữa lợi nhuận tiềm năng và mức độ rủi ro.

Link đăng ký tài khoản các sàn giao dịch hàng đầu hiện nay: Binance/OKX/BingX/MEXC/Bybit/Bitget