Fiat là gì? Fiat khác tiền điện tử như thế nào?

Trong đời sống hằng ngày, chúng ta vẫn sử dụng tiền để mua bán, giao dịch mà ít khi để ý rằng đó là tiền fiat. Vậy fiat là gì, tại sao nó lại được xem là “đối trọng” của tiền mã hóa? Và hai hình thức tiền tệ này khác nhau như thế nào về bản chất, tính ứng dụng và vai trò trong nền kinh tế hiện đại? Hãy cùng Tạp chí Coin tìm hiểu nhé!

Fiat là gì?

Tiền fiat (hay còn gọi là tiền pháp định) là loại tiền do chính phủ phát hành và được pháp luật công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp trong một quốc gia. Khác với tiền hàng hóa như vàng hoặc bạc, tiền fiat không được bảo chứng bằng tài sản vật chất nào. Thay vào đó, giá trị của fiat đến từ niềm tin của người dân vào chính phủ và ngân hàng trung ương trong việc duy trì sự ổn định và khả năng sử dụng của đồng tiền.

Từ “fiat” có nguồn gốc từ tiếng Latin, mang ý nghĩa là “hãy làm như vậy” hoặc “được ban hành”, hàm ý rằng giá trị của đồng tiền được xác lập bởi mệnh lệnh của chính quyền. Ví dụ tiêu biểu của fiat là các loại tiền tệ như đồng Việt Nam (VND), Đô la Mỹ (USD), Euro (EUR) – tất cả đều không được “bảo chứng” bằng vàng nhưng vẫn có giá trị vì được quốc gia và người dân công nhận.

Fiat có thể tồn tại dưới nhiều hình thức, từ tiền giấy, tiền xu cho đến tiền điện tử trong tài khoản ngân hàng hoặc ví điện tử. Dù hình thức có thể thay đổi theo thời đại, bản chất của fiat vẫn là: tiền do nhà nước kiểm soát, vận hành theo chính sách tài khóa và tiền tệ của chính phủ.

Cách fiat hoạt động trong nền kinh tế

Tiền fiat không chỉ là phương tiện trao đổi, mà còn là một công cụ điều tiết vĩ mô vô cùng quan trọng. Trong nền kinh tế hiện đại, fiat vận hành thông qua ba trụ cột chính: phát hành và kiểm soát cung tiền, hệ thống tín dụng và lưu thông tiền tệ, tác động chính sách và niềm tin thị trường.

Phát hành và kiểm soát cung tiền

Tiền fiat được phát hành bởi ngân hàng trung ương, dưới sự ủy quyền của chính phủ. Cơ quan này quyết định lượng tiền đưa vào lưu thông và sử dụng các công cụ như:

• Chính sách lãi suất: Tăng giảm lãi suất điều hành để kích cầu hoặc kiềm chế lạm phát.
• Tỷ lệ dự trữ bắt buộc: Điều chỉnh lượng tiền mà các ngân hàng thương mại phải giữ lại.
• Nghiệp vụ thị trường mở: Mua bán trái phiếu chính phủ để hút hoặc bơm thêm tiền vào thị trường.

Mục tiêu là duy trì ổn định giá trị tiền tệ, kiểm soát lạm phát và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế một cách bền vững.

Hệ thống tín dụng và tạo tiền trong nền kinh tế

Phần lớn tiền trong lưu thông không phải tiền giấy, mà là tiền ghi sổ do hệ thống ngân hàng thương mại tạo ra thông qua hoạt động cho vay. Khi một ngân hàng cho vay, họ thực chất tạo ra tiền mới dựa trên số tiền gửi ban đầu, gọi là hiệu ứng bội số tiền.

Ví dụ: Bạn gửi 100 triệu vào ngân hàng. Ngân hàng giữ lại 10%, cho vay 90 triệu. Người vay dùng số tiền đó chi tiêu, và số tiền đó quay lại ngân hàng khác dưới dạng tiền gửi. Quá trình này lặp lại, tạo ra nhiều lần giá trị ban đầu.

Cơ chế này giúp khuếch đại tín dụng, thúc đẩy đầu tư, tiêu dùng và tăng trưởng kinh tế. Tuy nhiên, nó cũng tiềm ẩn rủi ro nếu người dân mất niềm tin vào hệ thống ngân hàng.

Tác động chính sách và niềm tin thị trường

Tiền fiat không có giá trị nội tại – giá trị của nó hoàn toàn dựa trên niềm tin vào chính phủ và khả năng kiểm soát tài chính. Vì thế khi nền kinh tế ổn định, người dân yên tâm nắm giữ và giao dịch bằng fiat. Khi niềm tin suy giảm (ví dụ do lạm phát cao, mất giá tiền tệ), fiat có thể bị từ chối, dẫn đến khủng hoảng tài chính.

Ngoài ra, fiat còn được dùng để:

• Thu thuế và chi tiêu công, làm trung gian điều phối giữa khu vực nhà nước và tư nhân.
• Làm đơn vị đo lường giá trị trong nền kinh tế (tài sản, thu nhập, nợ…).
• Là nền tảng để thực hiện chính sách tài khóa – tiền tệ của nhà nước.

Xem thêm: Market Maker là gì? Market Maker có phải cá mập không?

Ưu và nhược điểm của fiat

Ưu điểm

• Fiat được chính phủ công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp.
• Dễ sử dụng trong các giao dịch hàng ngày, từ mua bán nhỏ lẻ đến hợp đồng lớn.
• Nhà nước có thể điều tiết cung tiền để kiểm soát lạm phát và ổn định kinh tế.
• Hệ thống tài chính truyền thống đã quen với fiat, từ tín dụng đến đầu tư.
• Fiat ổn định hơn nhiều loại tiền điện tử vốn có biến động mạnh.
• Giao dịch bằng fiat có hệ thống pháp lý bảo vệ quyền lợi rõ ràng.

Nhược điểm

• Khi chính phủ in tiền quá nhiều, fiat dễ dẫn đến lạm phát hoặc siêu lạm phát.
• Chịu sự kiểm soát hoàn toàn từ nhà nước và ngân hàng trung ương.
• Giao dịch fiat thường chậm hơn so với tiền điện tử, đặc biệt là giao dịch quốc tế.
• Việc in tiền không minh bạch có thể làm giảm lòng tin vào đồng nội tệ.

Xem thêm: Giao dịch P2P là gì? Tầm quan trọng của giao dịch P2P trong Crypto

Tiền điện tử là gì?

Tiền điện tử (cryptocurrency) là một loại tài sản kỹ thuật số được mã hóa và hoạt động trên nền tảng công nghệ blockchain. Không giống như tiền fiat do chính phủ phát hành, tiền điện tử mang tính phi tập trung, không chịu sự kiểm soát của bất kỳ cơ quan trung ương nào. Các giao dịch được xác minh bởi mạng lưới máy tính toàn cầu và ghi lại công khai trên sổ cái số – giúp đảm bảo tính minh bạch, bảo mật và không thể chỉnh sửa.

Một số đồng tiền điện tử phổ biến có thể kể đến như Bitcoin (BTC) – đồng tiền đầu tiên và có giá trị vốn hóa lớn nhất, Ethereum (ETH) – nền tảng hỗ trợ hợp đồng thông minh, hay stablecoin như USDT, USDC – được neo giá theo đồng USD để giảm biến động. Mỗi loại tiền điện tử có mục đích sử dụng riêng, từ thanh toán, lưu trữ giá trị đến hỗ trợ ứng dụng phi tập trung (dApp) và tài chính phi tập trung (DeFi).

Tiền điện tử được lưu trữ trong các ví điện tử và có thể sử dụng để giao dịch, đầu tư, chuyển tiền quốc tế hoặc tham gia vào các hệ sinh thái blockchain. Với khả năng giao dịch toàn cầu nhanh chóng, chi phí thấp và tính bảo mật cao, tiền điện tử đang dần trở thành một phần quan trọng trong xu hướng tài chính số của tương lai.

Fiat khác tiền điện tử như thế nào?

Tương lai Fiat có bị thay thế bởi tiền điện tử không?

Mặc dù tiền điện tử đang phát triển nhanh chóng và ngày càng được ứng dụng rộng rãi trong thanh toán, đầu tư, tài chính phi tập trung (DeFi) hay chuyển tiền quốc tế, nhưng khả năng thay thế hoàn toàn tiền fiat trong tương lai gần là rất thấp. Tiền điện tử vẫn đang đối mặt với nhiều rào cản: biến động giá mạnh, pháp lý chưa thống nhất giữa các quốc gia, nguy cơ bảo mật và sự thiếu hiểu biết của phần lớn người dân.

Tuy nhiên, tiền điện tử có tiềm năng trở thành một phần quan trọng trong hệ sinh thái tài chính toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực đầu tư, tài sản số và các ứng dụng Web3. Một số quốc gia cũng đang nghiên cứu phát triển CBDC (Central Bank Digital Currency), tức “fiat phiên bản blockchain” nhằm tận dụng ưu điểm công nghệ của tiền mã hóa mà vẫn duy trì quyền kiểm soát tiền tệ quốc gia.

Vì vậy, thay vì bị thay thế hoàn toàn, fiat và tiền điện tử nhiều khả năng sẽ cùng tồn tại, hỗ trợ và bổ sung lẫn nhau. Trong tương lai, hệ thống tài chính có thể kết hợp giữa sự ổn định của fiat và sự linh hoạt, minh bạch của công nghệ blockchain, tạo ra một mô hình tiền tệ lai (hybrid) hiện đại hơn, đáp ứng nhu cầu của cả nhà nước lẫn người dùng toàn cầu.

Kết luận

Dù khác biệt về bản chất và cơ chế vận hành, fiat và tiền điện tử đều đóng vai trò riêng trong nền kinh tế hiện đại. Thay vì loại trừ nhau, hai hình thức tiền tệ này nhiều khả năng sẽ cùng tồn tại và bổ trợ lẫn nhau trong tương lai tài chính số.